Aqshda istiqomat qiluvchi tilshunos olim Mahmudjon Qo’chqarov odam tili tilshunoslik umumiy nazariyasi va ilmiy maqolalari bilan ijtimoiy tarmoqda ko’p chiqish qiladi aksariyat odamlar ularni tushunish qiyin deydi,
Ushbu maqolasizga qiziq bo’ladi deb ulashdim
“S” — ilonning shakli. /s/ -ilonning tovushi. Ilonning tanasi yerga yopishib harakatlanadi, daryodagi suv ham ilon shaklida oqadi, aynan yerga yopishib tabiiy “s” kabi shaklga ega bo‘ladi. U aslo sun’iy yaratilgan kanal kabi to‘g‘ri chiziqli bo‘lmaydi.
Shining uchun “Sirdarya”, Sayxun” “Say”, “Soy” -daryoning sinoniumi va ulrning hammasi “s” harfi va /s/ tovushi bilan boshlanadi.
“Say” so‘zidagi “s” oqayorgan daryani, “ay” esa daryo suvi to‘plangan manzilni bildiradi. Bunga Sayxun daryosi oqib borib Orol dengizida to‘planishini misol qilishimiz mumkin. Bunu kichik ko‘l misolida yoku yomg‘irda suvlarning oqib yerning chuqur qismida to‘planishini misolida kuzatishimiz mumkin.
Harakatlanayotgan suv yuzasida emas, to‘htagan suvda yuzimizni tiniq va aniq ko‘ramiz. Ya’niy “s”da emas, “ay”da. Va o‘zimizni shu ob’yekt nomi bilan ataymiz xolos.
Shuning uchun o‘zimiz bajargan faoliyatga “ay” qo‘shimchasini qo‘shamiz. Masalan “boray”, “kelay, o‘tiray”, “turay”
Ingilish tilida /ay/ ham “men” degani va u “I” deb belgilinadi. “I” tik turgan odamning vizual belgisi.
“Ay” ni teskari o‘qisak “ya” bo‘ladi. U ham turkiy tillarda keng ishlatiladi. Masalan “darya”, “daryo”.
“Ya” belgisi va /ya/ tovushi Rus tilida “men” degani. Chunki daryaning to‘plangan va to‘htagan qismida odam o‘zini tiniq va aniq ko‘radi
